Խաղում ենք միություն-միություն

Հայաստանում նոր խաղ են հնարել` Եվրասիակա՞ն, թե՞ Եվրոպական միություն: Ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ ու տնտեսապես ավելի շահավետ: Խաղը նոր է, բայց խաղացողները հին են, խաղի կանոններն էլ (ավելի ճիշտ` անկանոնությունը) նույնն են` ոչ ոք ոչինչ չգիտի, բայց բոլորը խաղում են: Չափանշում, կանխատեսում, կանխորոշում, ու` այդպես: Հարցն ավելի կարևոր է, քան ընդամենը աջ, թե ահյակ գնալու ընտրությունն է: Կա երեք տարբերակ:

1.Հայաստանն ընտրում է Եվրասիական միությունը: Նախադրյալներ էլ բավականաչափ կան` համատեղ անցյալի իներցիան, Հայաստանը գործակցության հուշագիր է ստորագրել Եվրասիական տնտեսական կոլեգիայի հետ, ստորագրել է ԱՊՀ ազատ առևտրի համաձայնագիրը: Հայաստանում են ռուսական ռազմաբազաները, որոնց համար Ռուսաստանը վարձավճար չի տալիս, Հայաստանը վավերացրել է առանց ՀԱՊԿ երկրների համաձայնության երրորդ երկրի հետ ենթակառուցվածքային ծրագիր չիրականացնելու ՀԱՊԿ համաձայնագիրը, պատրաստ է համաձայնագիր ստորագրել Մաքսային միության հետ: Կառարկեք, որ թվարկածը նախադրյալ չէ, ընդամենը իրավական փաստաթղթեր են` քաղաքական դրդապատճառներով: Իսկ ավելին չկա: Եվրասիական միությունը Հայաստանին ի՞նչ տնտեսական հեռանկարներ է տալու: Սա հարց է, որ այսօր ունի միայն քաղաքական պատասխան, որովհետև` ա) չկա ինքը` Եվրասիական միությունը, բ) այս իրավիճակում որևէ հաշվարկ չի կարող հավաստի լինել, գ) միությունը դեռ միայն քաղաքական նպատակներն ու նկատառումներն է դրսևորել: Որևէ գաղտնիք չկա, որ եթե Ռուսաստանն անդամակցեր Եվրամիությանը, Եվրասիական միության ստեղծման գաղափարը չէր էլ ծագի: ՈՒստի քաղաքականը անկյունաքարային նշանակություն ունի այս իրավիճակում: Եվրասիական միությունը առայժմ ներկայանում է Մաքսային միության տեսքով: Հայաստանի անդամակցումը Եվրասիական միությանը առավելագույնն ապահովելու է քաղաքական, տնտեսական, բարոյահոգեբանական վիճակի պահպանությունը Հայաստանում, որից ոմանք գոհ են, ոմանք` դժգոհ: Դժգոհները մեծամասնություն են: Եվ բացարձակ, և որակյալ: Եվրասիական միության ամբողջ հմայքը, պատմական փորձը հաստատում է, որ ոչ թե հայտարարված և փաստաթղթավորված քաղաքականություն վարելն է, այլ չհայտարարված, բայց ռեալ: Իսկ այդ քաղաքականության հետևանքների թվում մեր այսօրվա կյանքն է: Հայաստանի տնտեսական, ժողովրդագրական, քաղաքական կախումը Ռուսաստանից: Այսօր Ռուսաստանի Եվրասիական օրակարգում Հայաստանը տնտեսական ոչ մի նշանակություն չունի, ունի քաղաքական ու բարոյահոգեբանական նշանակություն, որովհետև Ռուսաստան-Բելառուս-Ղազախստան եռյակը ամբողջական ու ազդեցիկ դառնալու համար ունի ՈՒկրաինայի կարիքը, իսկ ՈՒկրաինան դեռ վերջնական որոշում չունի:
2. Հայաստանն անդամակցում է Եվրամիությանը: Ոչ միանգամից: Հեռանկարում: Որովհետև որպեսզի Հայաստանն անդամակցի Եվրամիությանը, պիտի ունենա եվրոպական չափանիշներին համապատասխան օրենսդրություն, պետական կառավարման համակարգ, տնտեսություն ու հասարակություն, որ ապրում է ընդհանուր արժեհամակարգով: Այսօր չկա ոչ մեկը: Թերևս կա միայն օրենքների որոշ մասը, բայց որոշում ընդունող որևէ եվրոպացի պաշտոնյա չի կարող չիմանալ, որ Հայաստանում օրենքները գործում են անձնական նպատակահարմարությունից ելնելով, այսինքն` կան, թե չկան օրենքներ, ոչինչ չի փոխվում: Մեզ պետք է համակարգային փոփոխություն, որը մեր երկրում չի իրականանում, որովհետև չկա քաղաքական դրդապատճառ:

Եվրամիության հետ ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը նշանակելու է տնտեսավարման միասնական կանոնների համակարգ, տալու է տնտեսական ու քաղաքական անվտանգության հստակ երաշխիքներ, որոնք չեն փոխվում ըստ քաղաքական նպատակահարմարության, որովհետև տնտեսությունը գործում է ոչ թե օլիգարխների թելադրանքով ու նրանց շահերի սպասարկման համար, այլ իր օրինաչափություններով: Հայաստանն արդեն 20 տարի թղթի վրա դավանում է եվրոպական արժեքներ, ձգտում է դեպի Եվրոպա` անվանելով «Վերադարձ դեպի Եվրոպա», բայց ձևականորեն, հավուր պատշաճի: 2000 թ. Եվրախորհրդին անդամակցության հունվարյան բացարձակ խանդավառությունը իսպառ անհետացել է: Ոչ միայն մեր մեղքով: Բնավ բացարձակ ընդօրինակման արժեք չէ Եվրոպան, բայց Եվրոպան այսօր, ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, ունի ավելին, քան կա Ռուսաստանում, քան ունի Հայաստանը: Ի տարբերություն Ռուսաստանի, որ քաղաքական, տնտեսական, ֆինանսական, ռազմական, իրավական, մարդկային, բարոյահոգեբանական բոլոր լծակները գործադրում է իր նպատակներին հասնելու համար, որ պարտադրում է իր կամքը, Եվրոպան ընտրել և գնում է այլ ճանապարհով` կամավորության` գիտակցական կամավորության: Եվրոպան առաջարկում է: Համեմատեք կենսամակարդակը և կառավարման համակարգը: Հետո ընտրեք: Մոդելը: Համակարգը: Կենսակերպը: Աշխարհընկալումը:
3. Հայաստանը շարունակում է լարախաղացությունը, որ դիվանագիտորեն շատ ավելի քաղցրահունչ անվանումներ ունի քաղաքականության մեջ, բայց դա չի փոխում էությունը: Երկար այսպես շարունակել հնարավոր չէ: Նախ և առաջ մեր իսկ շահերից ելնելով: Ռուսաստանն արդեն քաղցրաբլիթը մոռացած, անցել է մտրակի քաղաքականությանը: Ինչպես միշտ` բավականին տապարային` մեկ միլիարդի բիզնես Ադրբեջանի հետ, գազի սակագնի քաղաքական թանկացում, ստատուս քվոյի անընդունելիության հայտարարություններ արտգործնախարարի մակարդակով: Քիչ էր Վյաչեսլավ Կովալենկոն, հավելեցին Կոնստանտին Զատուլինին, կշարունակեն ավելի ծանր, թե թեթև քաշայինները, բոլորովին կարևոր չէ, ասելիքը նույնն է` Հայաստանը կորցնելու է Ռուսաստանի աջակցությունը, եթե փորձի քայլ անել դեպի Եվրոպա: Եվրոպան առաջարկում է կողմնորոշվել` բնավ չպահանջելով հրաժարում Ռուսաստանից, ավելին` Հայաստանը համարելով Ռուսաստանի հետ հարաբերվելու կամուրջ, որովհետև ԵՄ-ն առճակատման խնդիր չունի, ԵՄ-ն այլ պետության հաշվին ինքնահաստատվելու կարիք չունի:
Այս ամենի մասին բավականաչափ գրվել է ու խոսվել, բայց մնում են սկզբունքային հարցեր, որոնց պատասխանները միայն հասկանալի ու ընդունելի կդարձնեն որևէ ընտրություն ու որևէ վճիռ: Դեռ բավականաչափ ժամանակ կա և այդ ընթացքում.
7. Հասարակությանը պետք է մանրամասն և անաչառ, առանց քաղաքական կողմնակալության ներկայացվեն երկու միություններից յուրաքանչյուրի անդամակցության հեռանկարները` քաղաքական, համակարգային, տնտեսական, իրավական, պատմամշակութային կտրվածքով: Հաշվարկներ են պետք, գոնե այն տվյալներով, որոնք կան: Առայժմ ընդամենը հակաքարոզչություն է կատարվում` թե ընդդեմ Եվրասիականի, թե ընդդեմ Եվրոպականի, և բավականին մակերեսային:
6. Պետք է բաց և շիտակ խոսակցություն` պատրա՞ստ ենք եվրաստանդարտներով ապրելուն, որ բավականին դժվար ու ցավոտ գործընթաց է սկզբում: Օրինակ` ինչպե՞ս եք պատկերացնում Փարիզի փողոցներում մայթի վրա վաճառվող պոմիդոր, կիտրոն, կանաչի կամ ձուկ: Կամ Հռոմի հրապարակներում` համեմ: Վիեննայի շատրվանների տակ` տանը քաշած օղի կամ գինի: Չեք պատկերացնում: Այո, որովհետև որևէ տեղաբնակ հավատ չի ընծայի և չի գնի փողոցային մթերք, ավելին, չի հասկանա, թե ինչու են այդ մարդիկ հայտնվել մայթերին, երբ կան քաղաքակիրթ առևտրի շահավետ պայմաններ, երբ յուրաքանչյուր ապրանք պետք է համապատասխանի որոշակի ստանդարտների, սերտիֆիկացվի ու նոր միայն վաճառվի: Նրանք նաև չեն հասկանա, թե ինչ է նշանակում տնտեսության մեջ մենաշնորհ, ասենք, որևէ ապրանքի ներկրման, որովհետև իրենց դեպքում դա աբսուրդ է. միևնույն է` հարկերը վճարվելու են պետությանը: Մեր քրեաօլիգարխիկ համակարգը ինչպե՞ս է արձագանքելու իրապես շուկայական տնտեսության մեջ հայտնվելու հեռանկարին` ստվերից դուրս գալու, հարկեր վճարելու, կաշառակերությունից ու կաշառատվությունից հրաժարվելու, ատկատը մոռանալու, ռեալ մրցակցության պայմաններում աշխատելու, բիզնեսը իբրև բիզնես վարելու, բիզնեսը պետությունից անջատելու դաժան պայմաններին: Ի՞նչ կմնա մեր ատկատաօֆշորային կառավարման համակարգից, որ գործում է հեռախոսային իրավունքով, որտեղ գիտելիքներն ու գործիմացությունը պահանջարկ չունեն, իսկ սկզբունքներ ու տաբուներ ունենալը պարզապես հիմարություն է:
5. Հայաստանը ո՞ր միության դեպքում է ընդգրկվելու տարածաշրջանային տնտեսական ծրագրերում: Առայժմ Ռուսաստանին հաջողվել է տարածաշրջանի բոլոր պետություններին կապել միայն իր հետ և կտրել միմյանցից, կամ էլ` միմյանց հետ հարաբերություններում իրեն վերապահել արբիտրի դեր:
4. Դեպի Եվրասիակա՞ն միություն, թե՞ Եվրամիություն են գնալու Վրաստանն ու Ադրբեջանը: Ինչպե՞ս է ընտրությունը անդրադառնալու նրանց հռչակած և վարած քաղաքականության վրա:
3. Հայ-թուրքական հարաբերությունները հասնելու են մինչև սահմանների բացմա՞ն պահ, թե՞ Թուրքիան շարունակելու է որոնել ինքն իր անցյալը ու ներկան, Հայաստանը` ցեղասպանության ճանաչման ընդունելի ու անհրաժեշտ ձևաչափն ու ձևերը, և հարևանները միմյանց չեն հանդիպելու ևս մեկ տասնամյակ:
2. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ճանաչման և հակամարտության հաղթահարման վրա ինչպե՞ս կանդրադառնա խաչմերուկից անցումը դեպի Ասիա կամ դեպի Եվրոպա:
1. Եվրասիական միություն, թե Եվրամիություն ընտրությունը, ի վերջո, նշանակում է` Հայաստանը վերջապես անկախանալո՞ւ է, թե՞ շարունակելու է Ռուսաստանի նեոգաղութատիրական հավակնությունների շրջանակում մնալ` մաս-մաս զիջելով անկախության բոլոր հայտանիշները, վերջում գուցե նաև տարածքային կորուստներ ունենալով: Պետության ճակատագրի համար պատասխանատու միայն իշխանությունը չէ: Բոլորս ենք:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ.- Բոլոր հաշվարկներն ու քննարկումներն անելիս խնդրում եմ հիշել, որ Բեռլինի պատը քանդվել է, որ Եվրամիությունն ու Ռուսաստանը միմյանց հետ պատերազմող պետություններ չեն, որ գլոբալացված աշխարհը նոր հարաբերություններ է ենթադրում ու թելադրում, որ պարզապես խելամիտ չէ սայլին նստած` ճեպընթացից շուտ տեղ հասնելու կամ ինքնաթիռից առաջ վայրէջք կատարելու ծրագրեր կազմել: Իսկ ամենակարևորը` ժամանակն է սովորել «այո» կամ «ոչ» ասել, որովհետև այո-յի ու ոչ-ի համադրումը ընդամենը նշանակում է` չգիտեմ: Իսկ երբ դու չգիտես, ուրիշները իրավունք ունեն իրենց իմացածը քեզ պարտադրել:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ